Εισήγηση του Προέδρου Επιτροπής Δεοντολογίας & Βουλευτή Ν.Δ. Γ. Τραγάκη για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

Ο όρος μη κυβερνητικές οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.) αποτελεί νεολογισμό και αποδίδει στα ελληνικά τον αγγλικό όρο Non – GovernmentalOgranisations (NGOs). Ο όρος χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο άρθρο 71 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. Ακριβής ορισμός του δεν υπάρχει. Ο όρος αναφέρεται σε μη κερδοσκοπικές οργανώσεις με διεθνή συνήθως παρουσία, οι οποίες δεν αποτελούν διεθνείς οργανισμούς αλλά στηρίζονται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και είναι ανεξάρτητες απο τα κράτη. Τα τελευταία χρόνια έχει επικρατήσει ο όρος να χρησιμοποιείται για κάθε κοινωφελή οργάνωση που δεν ανήκει στο κράτος. Οι σκοποί των ΜΚΟ είναι κυρίως ανθρωπιστικοί και αφορούν περιβαλλοντικά ή κοινωνικά προβλήματα όπως η φτώχεια, ο ρατσισμός, το περιβάλλον κ.λ.π.

 

Φυσιογνωμία των ΜΚΟ 

 

Τα τελευταία χρόνια οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), έχουν κατακτήσει σημαντικό ρόλο στο δημόσιο χώρο της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Η ενδυνάμωση του ρόλου τους εκφράζει την ανάγκη της ενίσχυσης της κοινωνίας των πολιτών ως τρίτου πόλου μεταξύ του κράτους και της αγοράς. Το θέμα των ΜΚΟ είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο στην κοινωνική εξέλιξη, ιδιαίτερα για την ελληνική πραγματικότητα. Για αυτόν τον λόγο, δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί συστηματικά και σε βάθος οι διαφορετικές και σύνθετες πτυχές του φαινομένου, τόσο ως προς τις σχέσεις τους με το κράτος, την κοινωνία και τον ιδιωτικό τομέα, όσο και ως προς τις εσωτερικές τους λειτουργίες.

 

Η παρούσα εισήγηση, δεν αποβλέπει στο να καλύψει με σφαιρικό τρόπο την ευρύτητα και πολυπλοκότητα της θεματολογίας των ΜΚΟ. Επικεντρώνεται, κυρίως, στη διερεύνηση μερικών διαστάσεων των ΜΚΟ, στην υποβολή ερωτημάτων προς περαιτέρω μελέτη και ανίχνευση πιθανών στρατηγικών και μορφών δράσης τους στις σημερινές συνθήκες εξέλιξής τους.

 

 

Η έννοια των ΜΚΟ δεν έχει προσδιορισθεί νομικά ή διοικητικά αλλά έχει διαμορφωθεί πολιτικά στην πράξη. Καμία νομική ρύθμιση ή διοικητική απόφαση που να θέτει προϋποθέσεις δεν υφίσταται και καμία δημόσια αρχή δεν έχει καταρτίσει – έστω και με πολιτικά κριτήρια – συνολικό κατάλογο των υφιστάμενων ΜΚΟ.

 

Σε διοικητικό επίπεδο, κανένα Υπουργείο δεν έχει δώσει ορισμό. Ακόμα και υπουργεία που συνεργάζονται στενά με τις ΜΚΟ, όπως το Εξωτερικών, Υγείας και Αλληλεγγύης, Παιδείας (Νέα Γενιά), Εσωτερικών, ΥΠΕΧΩΔΕ, Πολιτισμού δεν έχουν ορίσει τι σημαίνει για αυτά ΜΚΟ. Ακόμα και στις περιπτώσεις προωθημένης συνεργασίας, υφίσταται μεν νομικό πλαίσιο για τη συνεργασία και προβλέπεται Μητρώο για την εγγραφή τους, αλλά όχι ορισμός (Υπουργείο Εξωτερικών, περίπτωση Υπηρεσίας Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας, Υπουργείο Υγείας, με το τμήμα Εθελοντισμού και Εσωτερικών, με την Γ.Γ. Πολιτικής Προστασίας).

 

Η νομική μορφή των ΜΚΟ ποικίλει. Κάθε σωματείο, αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, σύλλογος ειδικού σκοπού, αστικός συνεταιρισμός, ίδρυμα κ.λ.π. μπορεί να ορίζεται ως ΜΚΟ. Το μεν απαιτούμενο “μη κρατικό – μη κυβερνητικό” χαρακτηριστικό είναι κατοχυρωμένο, αφού κανένα από αυτά τα νομικά πρόσωπα δεν ελέγχεται τυπικά από το κράτος.

Το δε “μη κερδοσκοπικό” επίσης, αφού η σχετική πρόβλεψη του Αστικού Κώδικα περιορίζεται στην υποχρέωση της “μη διανομής μερίσματος”.

 

Σε τελική ανάλυση, είναι σαφές ότι ο όρος μη κρατικές οργανώσεις στην Ελλάδα, περιλαμβάνει κάθε συλλογική έκφραση μη ελεγχόμενη και οργανωμένη από το κράτος που έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα.

 

Στο χώρο αυτό εντάσσονται ανθρωπιστικές, αλλά και οικολογικές οργανώσεις, αλλά και πολιτιστικοί σύλλογοι, τοπικοί, αλλά και καλλιτεχνικοί, ειρηνιστικοί και διακρατικής φιλίας, θρησκευτικοί, αλλά και ειδικών συμφερόντων, μεταναστών και αντιρατσιστικοί.

 

Ο σημερινός αριθμός των ΜΚΟ δεν είναι γνωστός, παρόλο που έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες καταγραφής τους. Ο απολογισμός, σε όλες τις περιπτώσεις των Υπουργείων, είναι τόσο πενιχρός, ώστε και οι ίδιες οι υπηρεσίες τους προσφεύγουν σε ανεπίσημες ερευνητικές καταγραφές για να διαπιστώσουν τον πραγματικό αριθμό των ελληνικών ΜΚΟ.

 

 Η παρουσία και δράση των ΜΚΟ στην Ελλάδα

 

Το τοπίο, σε ότ,ι αφορά τις ΜΚΟ στην Ελλάδα, είναι αρκετά θολό. Αυτή η διαπίστωση τεκμηριώνεται εύκολα : λίγες οργανώσεις λειτουργούν με πάγιες αρχές, προκαθορισμένες και συμβατές με την έννοια της ανεξάρτητης οργάνωσης.

 

Αυτό το τοπίο δεν έχει ούτε κατ' ελάχιστο χαρτογραφηθεί και πολύ περισσότερο αναλυθεί προσεκτικά. Είναι πάρα πολλές οι οργανώσεις – σφραγίδες που δημιουργήθηκαν στο παρελθόν και δεν έχουν παρουσιάσει τέτοια και τόση δράση (συχνά η δράση τους είναι ανύπαρκτη), ώστε να δικαιολογούν την καταγραφή τους ανάμεσα στις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Εντούτοις, συμμετέχουν σε διαδικασίες ή χρηματοδοτούνται στο όνομα της ανύπαρκτης δράσης τους. Οι διάφορες, κατά καιρούς, αποκαλύψεις στον ελληνικό τύπο για αδιαφανείς διαδικασίες χρηματοδότησης ΜΚΟ από την ελληνική Πολιτεία είναι ενδεικτικές. Ακούγονται και καταγγέλλονται πολλά για το καθεστώς αδιαφάνειας που περιβάλλει τους όρους χρηματοδότησης των ΜΚΟ, και κυρίως για δράσεις εκτός συνόρων.

 

Το ερωτήματα που ανακύπτουν είναι εύλογα:

 

Σε θεωρητικό επίπεδο, οι ΜΚΟ πρέπει να λογοδοτούν σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες αποδεκτών: Πρώτο, σε κρατικούς, ευρωπαϊκούς ή φορείς χορηγών ως προς την οικονομική διαχείριση και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Δεύτερο, στους ωφελούμενους/ κοινωνικές κατηγορίες/άτομα στα οποία απευθύνονται με τις δράσεις τους. Και τρίτο, στα ίδια τα μέλη τους.

 

Οι σχέσεις με το Κράτος, το καθεστώς χρηματοδότησης και η λογοδοσία συνιστούν, κατά τη γνώμη μας, τα κυριότερα ζητήματα όσον αφορά στη λειτουργία και τη δράση των ΜΚΟ στην Ελλάδα και μένει να τα δούμε σοβαρά.

 

 

Η άνοδος των ΜΚΟ στην ελληνική κοινωνία είναι ραγδαία την τελευταία δεκαπενταετία. Η αναβάθμιση του ρόλους τους σε συνδυασμό με την αύξηση του αριθμού των πολιτών που μετέχουν σε αυτές δεν μπορεί παρά να αντιμετωπίζεται, κατ' αρχήν, θετικά στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής κοινωνίας.

 

Είναι σαφές, πως η όποια κριτική ασκείται απέναντι στη δράση και λειτουργία κάποιων ΜΚΟ ή στις σχέσεις τους με το κράτος δεν μπορεί να οδηγεί σε συνολική, αυθαίρετη και σχεδόν τυφλή απαξίωση των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων συλλήβδην. Υπάρχουν ΜΚΟ διεθνώς αλλά και στη χώρα μας – όπως είναι η UNICEF, η Greenpeace, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα, το Χαμόγελο του Παιδιού, ο Ερυθρός Σταυρός, η Action aid, η Διεθνής Αμνηστία και πολλές άλλες – με τεράστια αναγνώριση και εντυπωσιακή προσφορά. Έχουν σώσει εκατομμύρια ζωές, έχουν προστατέψει πολλές χιλιάδες ανθρώπων από βασανιστήρια και καταπίεση, έχουν βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής. 

 

Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι η καταγραφή και η τήρηση στοιχειωδών κανόνων δεοντολογίας, που θα επιτρέπουν τη δημιουργική αλλά και ξεκάθαρη σχέση με την κοινωνία, το κράτος και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις.